ویکی شیعه:راهنمایی برای نوشتن مقاله‌های بهتر
این مقاله بخشی از سیاست رسمی ویکی‌شیعه نیست. فقط مجموعه‌ای از پیشنهادها برای بهتر کردن ظاهر مقاله‌ها است.
- این مقاله پیرامون شیوهٔ ویرایش صفحات نیست.
- این مقاله شیوه‌نامهٔ نگارشی مقاله‌ها نیست. برای دیدن شیوه‌نامه به وش:شیوه رجوع کنید.
- این مقاله پیرامون روشهای ابهام‌زدایی از صفحات و تصاویر نیست.
- برای کسب اطلاع از شیوهٔ ارجاع به منابع به منابع رجوع کنید.
صورت ظاهری
صورت ظاهری یک مقاله اهمیت دارد. مقاله‌های خوب با مطالبی مقدماتی آغاز می‌شوند و سپس اطلاعات را در ساختاری روشن ارائه می‌دهند و در انتهای آنها پیوست‌هایی چون فهرست منابع و جستارهای وابسته آورده می‌شود.
ساختمان مقاله
مطالب مقدماتی
مقالات خوب با بخشی مقدماتی آغاز می‌شوند که در آن موضوع به‌اختصار معرفی می‌شود. قسمت آغازین را در آینده به‌تفصیل توضیح خواهیم داد.
اندازه
خود مقالات باید کوتاه باشند. آنچه گفتنی است را بگویید اما افراط نکنید. باید سعی شود که اندازهٔ مقالات (جز فهرست‌ها) کمتر از ۳۲ کیلوبایت باشد. وقتی متن قابل خواندن (یعنی شامل کدهای ویکی نمی‌شود) از این مقدار (۳۲ کیلوبایت) بیشتر می‌شود باید به بخشهای ریزتر شکسته شود. این کار به خوانش‌پذیری و ساده‌کردن ویرایش کمک خواهد کرد. برای این کار مطالب زیربخش به مقالهٔ جدیدی منتقل می‌شود عنوان زیربخش مقاله حفظ می‌شود و عنوان مقالهٔ جدیدی که بر آن اساس نوشته شده است طبق الگوی می آید و خلاصهٔ مطالب منتقل شده در همان مقالهٔ اصلی می‌آید.
همچنین هنگام ویرایش مقاله‌های ۳۲کیلوبایتی ممکن است مشکلاتی فنی پیش بیاید. به علاوه فقط تعداد اندکی از ویراستاران حاضرند یک متن ۵۰ یا ۷۰ کیلوبایتی و فاقد ساختاری درست را از آغاز تا انجام بخوانند تا مثلاً اطمینان حاصل کنند که فلان مطلبی که می‌خواهند به آن بیفزایند از قبل وجود ندارد. نتیجه این می‌شود که اطلاعات در جای غلط وارد می‌شود یا دوباره‌کاری می‌شود یا اصلاً وارد نمی‌شود.
بندها
بندها باید کوتاه باشند تا کمتر به چشم فشار بیاید، اما نه بیش از اندازه کوتاه. موارد و جمله‌های شبیه هم را در کنار هم بیاورید تا خوانش‌پذیری مطلب بهتر شود. معمولاً یک بند بلند را می‌توان به دو یا چند بند کوتاهتر با مضامینی شبیه هم شکست، به شرطی که بندهای دوم به بعد با جمله‌ای مقدماتی از لحاظ معنایی به هم ارتباط داده شوند. این عبارت آغازین می‌تواند خیلی کوتاه باشد مثلا «مثال دیگر ...». از طرف دیگر یک بند تک‌جمله‌ای توجه خیلی زیادی به خود جلب می‌کند پس مطلب آورده‌شده باید بسیار مهم باشد. مقاله‌ای که تماماً از بندهای تک‌جمله‌ای تشکیل یافته است معمولاً می‌تواند به صورت مقاله‌ای با چند بند چندجمله‌ای نوشته شود.
عنوان‌ها
عنوان‌ها به قابل‌فهم‌ساختن مقاله‌ها و نیز ایجاد فهرست مندرجات کمک می‌کنند. (رجوع کنید به ویکی‌شیعه:بخشها). از آنجا که عنوان‌ها شامل سلسله مراتب می‌شوند و بعضی از افراد ترجیحاتشان به گونه‌ای است که عنوان‌ها با عدد می‌آیند، هنگام عنوان‌بندی باید با ==عنوان== آغاز کنید و بعد ===زیرعنوان=== و بعد زیر زیرعنوان الی آخر... بله، ==عنوان== در بعضی از مرورگرها به طرز فجیعی بزرگ است، این مشکل در آینده خیلی راحت با style sheet رفع خواهد شد در حالی که یک مقالهٔ فاقد سلسله مراتب به این راحتی قابل اصلاح نیست.
گرچه بسیاری ترجیح می‌دهند از bullet point به جای زیرعنوان استفاده کنند، قلم سیاه نباید استعمال شود. رفتارهای خوب مرتبط با HTML اقتضا می‌کند که عنوان‌ها با عنوان مشخص شوند. اینکه زیرعنوان‌های مفصل باید به مقاله‌های جداگانه منتقل شوند یا در همان صفحه بمانند یک امر سلیقه‌ای است.
عنوان نباید یک پیوند ویکی‌شیعه‌ای (پیوند داخلی) باشد، به این خاطر که عنوان خودش مقدمه‌ای بر اطلاعات موجود در متن است و به خواننده این امکان را می‌دهد که با موضوع متن آشنا شود. به همین خاطر بهتر است پیوندهای ویکی‌شیعه ای در داخل متن آورده شود.
تصویرها
اگر مقاله‌ای با آوردن تصاویری گویاتر می‌شود، تصویر را جایی نزدیک متنی که تصویر به فهم آن کمک می‌کند قرار دهید. هرگاه شک داشتید خواننده را متوجه تصویر سازید (نگاره سمت چپ). برای کسب اطلاعات بیشتر به ویکی‌شیعه:خودآموز (تصاویر) رجوع کنید.
پیوست‌های استاندارد
بعضی از بخشهای اختیاری در پایان مقاله می‌آیند.
گفتاوردها (یا نقل قول‌ها)
در این بخش فهرست از گفتاوردهای به یادماندنی پیرامون مطلب آورده می‌شود.
جستارهای وابسته
در اینجا لیست سایر مقاله‌های ویکی‌شیعه که مرتبط با موضوعند آورده می‌شود. ترتیب این لیست مهم نیست (Bullet list).
منابع
در این قسمت فهرست منابع آورده می‌شود برای اطلاعات بیشتر رجوع کنید به شیوه‌نامهٔ ارجاع به منابع. در هر صورت به خاطر بسپارید که مهمترین چیز آوردن کامل مشخصات منبع است شیوهٔ ارائهٔ آن در درجهٔ بعدی اهمیت است.
پیوند به بیرون
توجه داشته باشید که هیچ پیوندی بدون توضیح یا با توضیح مبهم نگذارید. توضیح پیوندها باید گویا باشد.
اگر سر و کارتان با موضوعات بحث‌‌انگیز است خوب است که اشاره کنید که وبگاه متعلق به طرفداران کدام دیدگاه است. در ضمن خوب است که پیوندها را دسته‌بندی کنید.
هنگامی که به پیوندهای ویکی‌شیعه ای (پیوند داخلی) نیاز داریم، از پیوند خارجی استفاده نکنید. یعنی اگر احتیاج به مقاله‌ای در ویکی‌شیعه داریم پیوندی داخلی ایجاد کنیم (هرچند که خالی است). پیوندهای بیرونی فقط در قسمت مربوط به پیوند به بیرون بیاورید. مثلاً اگر در حال نوشتن مقاله‌ای پیرامون الغدیر هستید و یک مقالهٔ عالی برخط پیرامون واقعه غدیر می‌شناسید کلمهٔ واقعه غدیر را به آن مقاله پیوند ندهید بلکه فقط به آن پیوندی داخلی به صورت [[واقعه غدیر ]] بدهید. پیوند به آن مقاله را در بخش پیوندهای بیرونی بیاورید. حتی هنگام ارجاع بهتر است که نخست به پاورقی ارجاع دهید و بعد پیوند بیرونی را ذکر کنید نه در داخل متن مقاله.
صورت ظاهری مقاله‌ای بلند
مدخل‌های ویکی‌شیعه به تدریج که افراد اطلاعات جدیدی به آنها اضافه می‌کنند بلند می‌شوند. این امر نمی‌تواند تا ابد ادامه داشته باشد. مدخل‌های بی‌نهایت بلند مشکل‌زا هستند. بنابراین به‌تناوب باید مطالب را از مدخل‌ها خارج کنیم. مسلماً اطلاعات نباید از ویکی‌شیعه حذف شود چرا که این امر با هدف ویکی‌شیعه در تضاد است بلکه باید مدخل‌های جدیدی ایجاد شده و مطالب به آنها منتقل شوند.
مقاله‌های دارای زیرموضوع
مدخل‌های ویکی‌شیعه با گذشت زمان به نحوی رشد می‌کنند که نیاز به ایجاد مقاله‌های جدید به طور طبیعی احساس می‌شود. متن هر مقاله شامل دنباله‌ای از زیرموضوعات متفاوت اما مرتبط است. وقتی متن یکی از این موضوعات به اندازه‌ای بلند شد که می‌توانست تشکیل مقاله‌ای جداگانه دهد مطالب به مقالهٔ جدیدی منتقل می‌شود و در مقالهٔ اصلی پیوندی به مقالهٔ جدید گذاشته می‌شود. (البته خلاصه‌ای از مقالهٔ جدید در همان مقالهٔ قدیم می‌آید.) نشانه‌ها:
- مقاله‌های بلندتر به بخش‌هایی چند شکسته می‌شوند (هر کدام از این بخشها چندین بند است.)
- در حالت آرمانی بسیاری از این بخشها هریک درواقع خلاصه‌ای از مقالهٔ جداگانه و مفصلتری که فقط به موضوع آن بخش می‌پردازد، هستند. (در ابتدای بخش پیوند به مقالهٔ مفصل‌تر طبق الگوی می‌آید.)
- مقاله‌های پیرامون زیرموضوع‌ها هرکدام یک قسمت آغازین (پیش‌درآمد) دارند.
- یک قانون عمومی می‌گوید مقاله‌ها نباید منجر به پیغام (هشدار اندازهٔ این مقاله...) شوند. البته این قانون استثنائاتی هم دارد. چون ممکن است اندازهٔ بخش خوانش‌پذیر (شامل ویکی‌کد نمی‌شود) کمتر از ۳۲ کیلوبایت باشد در این صورت این هشدار نادیده گرفته می‌شود.
توازن بخشهای مختلف صفحه
هنگامی که به مقاله‌ای بلند با چندین و چند بخش می‌پردازید سعی کنید که میان بخشهای مختلف مقاله توازن برقرار کنید. اینطور نباشد که به یک بخش بیش از حد وزن و بها بدهید و سایر بخشها را مغفول بگذارید. در مقاله‌های کوتاهتر اگر یکی از زیرموضوعات خیلی درازتر از بقیه است شاید نشانهٔ آن باشد که باید مقالهٔ جداگانه‌ای به آن اختصاص داده شود و تنها خلاصه‌ای از آن در صفحهٔ اصلی بیاید.
چه سبک نگارشی‌ای به کارگیریم؟
- همچنین ببینید: وش:لحن بی‌طرف
معمولاً یکی از دو سبک نگارشی زیر (که البته شباهت بسیاری به هم دارند) در ویکی‌شیعه مرسوم است.
سبک اخباری
بعضی از ویکی‌نویسان از طرفداران سبک اخباری‌اند. این سبک، سبک نثر خبرهای کوتاه صفحهٔ آغازین روزنامه‌ها و گزارش‌های خبری رادیو و تلویزیون است. نه تنها شامل انتخاب واژگان و ساختار جملات می‌شود بلکه شیوهٔ خاصی هم برای ارائهٔ اطلاعات و لحن و غیره دنبال می‌کند.
لزومی ندارد که مقاله‌های دانشنامه از این سبک خاص نوشتاری تبعیت کنند اما آشنایی با این سبک در تدوین صورت ظاهری و ساختار مقاله‌ها می‌تواند بسیار مفید باشد.
سبک چکیدهگویی
این سبک بسیار شبیه سبک اخباری است با این تفاوت که سر و کارش با مباحث (زیر موضوعها) است نه با جملات. جان کلام این است که اطلاعات باید به گونه‌ای در مقاله‌ها بیاید که افراد با سطح تقاضاهای مختلف همگی به راحتی آنرا درک کنند. یعنی بسته به خواننده است که تا چه عمقی می‌خواهد بداند. آوردن خلاصه‌های بلندتر و بلندتر به دنبال هم باعث می‌شود مقدار زیادی اطلاعات ناگهان بر سر خواننده فرونریزد.
توجیه
ویکی‌شیعه بر خلاف بعضی دانشنامه‌های دیگر چون بریتانیکا به دو بخش خرد و کلان تقسیم نشده است. باید هر دو گروه خوانندگان از این دانشنامه بهره‌مند شوند. اساس سبک چکیدهگویی بر آن است که تمام اطلاعات پیرامون یک مبحث نباید در یک تک‌مقاله گرد آید. چرا که خوانندگان مختلف نیازهای مختلفی دارند:
- بعضی خوانندگان تنها نیاز به یک خلاصهٔ کوتاه دارند. (قسمت آغازین)
- عدهٔ بیشتری احتیاج به حجم متوسطی اطلاعات دارند. (مجموعه‌ای از بخشهای چندبنده)
- برخی نیز اطلاعاتی جامع و مفصل می‌خواهند. (پیوند به مقاله‌ای کامل و جداگانه).
ما باید تمام این گروه‌ها را بهره‌مند کنیم.
نکتهٔ دیگر آن که از نوشتن جملات به صورت اول شخص و دوم شخص باید خودداری شود. جمله‌هایی که از زبان «من» یا «ما» نوشته می‌شوند، دیدگاه بی‌طرفانه‌ای را نمایش نمی‌دهند. جمله‌هایی که با لحن دوم شخص («تو» یا «شما») نوشته شوند هم نامناسب دانسته می‌شوند.
خواننده را در نظر بگیرید
خوانندگان ویکی‌شیعه پیش‌زمینه‌ها، تحصیلات و جهانبینی‌های گوناگونی دارند. سعی کنید مقاله‌تان را تا آنجا که می‌توانید همه‌فهم کنید. خواننده احتمالاً به قصد یادگیری مقاله را می‌خواند. بنابراین کاملاً ممکن است که هیچ چیز پیرامون موضوع نداند. مقاله باید برای چنین خواننده‌ای هم مفید باشد.
هرگاه می‌توانید از به کاربردن اصطلاحات تخصصی پرهیز کنید. البته فراموش نکنید که خواننده را در نظر بگیرید. به فرض مقاله‌ای با عنوان «نظریه پیمانه آبلی» احتمالاً توسط خواننده‌ای با دانش ریاضی یا فیزیک پیشرفته خوانده می‌شود بنابراین استفاده از اصطلاحات تخصصی (البته با پیونددار کردن آنها و ارجاع به مقاله‌هایی که این اصطلاحات را توضیح می‌دهند) مشکل‌زا نیست.
اما مثلاً مقاله‌ای با عنوان «فیزیک» احتمالاً توسط یک شخص عادی که دانش زیادی پیرامون فیزیک نداشته و می‌خواهد کلیاتی راجع به این علم بداند خوانده می‌شود. بنابراین باید به زبانی ساده نوشته شود و پیوندهایی نیز به مقاله‌های تخصصی‌تر آورده شود. به علاوه باید از آوردن اصطلاحات تخصصی تا جای ممکن پرهیز کرد. اگر هم اصطلاحی تخصصی آورده می‌شود در همان مقاله به اختصار توضیح داده شود.
بدیهیات را ذکر کنید
واقعیاتی را که به نظرتان بدیهی می‌آید ذکر کنید چرا که لزوماً برای خواننده بدیهی نیست. آوردن این بدیهیات باید در همان یکی دو جملهٔ آغازین باشد. مثلاً این جمله را در نظر بگیرید:
- فریدون کسی است که ضحاک ماردوش را از سریر سلطنت به زیر کشیده و در دماوند به بند می‌کشد.
هیچ اشاره‌ای به این موضوع نیست که این فریدون کیست. پادشاه است، افسانه‌ای یا تاریخی است و در چه زمانی می‌زیسته و غیره... به جای جملهٔ فوق می‌توان چنین گفت:
- فریدون از پادشاهان معروف اسطوره‌ای ایرانیان است.
اما نیازی نیست که در توضیح زیاده‌روی کنید و مثلا کلمهٔ پادشاه را توضیح دهید. معمولاً تکرار لازم نیست. مثلاً:
- «رستم فرخ‌زاد سردار سپاه ایران در جنگ قادسیه بود.»
به اندازهٔ کافی گویا است. دیگر لازم نیست بگوییم:
- رستم فرخ‌زاد یک ایرانی بود و از سرداران سپاه ایران بود. او سردار سپاه ایران در جنگ قادسیه بود.
بخش آغازین
بخش آغازین یا پیش درآمد بخشی است که پیش از نخستین سرفصل (زیر عنوان) می‌آید. این بخش بالای فهرست مندرجات نشان داده می‌شود (اگر مقاله بیش از سه زیرعنوان داشته باشد). بخش آغازین باید اهمیت موضوع، نتایج آن و اینکه اصلاً چرا باید برایمان مهم باشد را شرح دهد.
جملهٔ نخست
اگر موضوع تعریف می‌طلبد، جملهٔ نخست باید تعریفی مختصر و منطقی از آن ارائه دهد تا جایگاه مفهومی و منطقی مقاله روشن شود. نخستین باری که عنوان مقاله در متن می‌آید باید به صورت سیاه باشد ولی نه دفعات بعد. به علاوه عنوان نباید پیونددار باشد.
برای مثال مقاله‌ای پیرامون چارلز داروین نباید به این صورت آغاز شود:
- داروین با انتشار اصل انواع سروصدای زیادی برانگیخت.
بلکه باید به گونه‌ای شبیه این آغاز شود:
ویکی‌شیعه:شیوه‌نامهٔ نوشتن زندگی‌نامه توضیحات و پیشنهادهای بیشتر و جامع‌تری پیرامون نوشتن مقالات زندگی‌نامه‌ای در بر دارد.
یک مشکل متداول این است که مقاله‌نویسان اثری از آثار نویسنده را در صفحهٔ مربوط به نویسنده پیونددار می‌کنند و سپس مقالهٔ مربوط به آن اثر را بدین گونه آغاز می‌کنند: «الف سومین رمان او بود...» بدون آنکه اشاره کنند که او به چه کسی برمی‌گردد.
اگر مقاله پیرامون شخصیت یا مکانی داستانی (خیالی) است به این موضوع اشاره کنید. ممکن است خوانندگان ندانند که برره روستایی خیالی است. مثلاً:
- برره روستایی خیالی در مجموعه تلویزیونی ...
بقیهٔ بخش آغازین
آنگاه به توضیح ادامه دهید. تعریف تا آنجا که ممکن است باید برای یک غیرمتخصص قابل‌فهم باشد.اگر مقاله دراز است (طولانی‌تر از یک صفحه)، باقیماندهٔ بند آغازین باید خلاصه‌ای از کل مقاله را ارائه کند. توجه داشته باشید که اهمیت بنیادین یک موضوع، ممکن است علی‌رغم قابل‌فهم‌بودن بخش آغازین، بر یک خوانندهٔ غیرمتخصص پوشیده باشد. پس اهمیتش را به خواننده بگویید! مثلا:
پانویس
- ^ البته عبارت پیش‌درآمد در ابتدای متن آورده نمی‌شود.